STEP – Μαζί ενάντια στη βία κατά των παιδιών στο Βορειοανατολικό Αιγαίο

Το πρόγραμμα STEP – Μαζί ενάντια στη βία κατά των παιδιών στο Βορειοανατολικό Αιγαίο υλοποιείται με στόχο την πρόληψη, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση γύρω από το κρίσιμο ζήτημα της παιδικής κακοποίησης. Στο πλαίσιο της δράσης, το LesvosPost συνομίλησε με τον Σπύρο Λογοθέτη, ψυχολόγο του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου και επιστημονικά υπεύθυνο του έργου STEP, καθώς και με την Εμμανουέλα Καποκάκη, εικαστικό του Θεάτρου Κούκλας “Πράσσειν Άλογα” και εταίρο του έργου STEP.

Γιατί ήταν αναγκαίο το STEP στο Βορειοανατολικό Αιγαίο;

Η αναγκαιότητα των δράσεων του έργου STEP προκύπτει από τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής περιφέρειας. Οι σημαντικότερες από αυτές τις ιδιαιτερότητες είναι η πρόσβαση σε υπηρεσίες, οι διαθέσιμες υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό και σύσφιξη συνεργασίας μεταξύ φορέων και κοινότητας. Έχοντας την εμπειρία από το νησί της Χίου, στο οποίο βρίσκεται και ένα μεγάλο κομμάτι των παρεμβάσεων και υποδομών μας, σχεδιάσαμε ένα έργο που θα εστιάσει στις κοινοτικές παρεμβάσεις και την εμπλοκή των τοπικών φορέων και κοινότητας. Έχοντας κατά νου τις παραπάνω ιδιαιτερότητες εστιάσαμε συγκεκριμένα στο ΒΑ Αιγαίο και σχεδιάσαμε δράσεις που περιλαμβάνουν θεωρητικές εκπαιδεύσεις, ερευνητικές μελέτες αλλά και απόκτηση επιπλέον δεξιοτήτων για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη με την χρήση κούκλας. 

Ποιες μορφές βίας συναντούν πιο συχνά σήμερα τα παιδιά;
Η βία είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο με κοινωνικές και συστημικές προσλαμβάνουσες. Τα παιδιά ως δέκτες αλλά και πομποί συμπεριφορών εκτίθενται σε διαφορετικά πλαίσια όπως το οικογενειακό, το κοινοτικό αλλά και το σχολικό. Έχοντας ως οδηγό τα υπάρχοντα αλλά σχετικά ελλειπη, βιβλιογραφικά στοιχεία,  παρατηρούμε ότι οι συχνότερες μορφές βίας (λεκτική, σωματική, συναισθηματική) αναδύονται μέσα σε αυτά τα πλαίσια καθώς περιλαμβάνουν διαπροσωπικές σχέσεις με έντονη τριβή και συχνά συγκρουσιακό χαρακτήρα.

Πώς συνεργάζονται οι διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις στο πρόγραμμα;

Η διεπιστημονικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο των προσεγγίσεων μας στο Κέντρο Παιδιού και Εφήβου.  Στο έργο STEP δοκιμάζουμε καινοτόμες λύσεις που αξιοποιούν την κοινοτική ψυχολογία και την τέχνη ως μέσο εκμάθησης δεξιοτήτων. Για να το επιτύχουμε αυτό σχεδιάσαμε δράσεις που καλύπτουν το θεωρητικό σκέλος του φαινομένου με ασύγχρονες εκπαιδεύσεις σχετικά με την ανίχνευση και διαχείριση των περιστατικών καθώς και εργαστήρια απόκτησης δεξιοτήτων χρήσης κούκλας για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των παιδιών. Συνολικά, μέσω της διεπιστημονικότητας στοχεύουμε στην χρήση αλληλεπικαλυπτόμενων μεθόδων για την πληρέστερη και καθολική αντιμετώπιση του σημαντικού φαινομένου της παιδικής κακοποίησης.

Τι ρόλο παίζει το θέατρο κούκλας στην πρόληψη και ευαισθητοποίηση;

Εντάξαμε την παράσταση στις εκδηλώσεις ευαισθητοποιήσεις στα νησιά για να φέρουμε σε επαφή το κοινό με την δύναμη της κούκλας. Όταν είσαι θεατής μιας παράστασης κουκλοθεάτρου (παιδί ή ενήλικας): Βλέπεις ένα άψυχο ον να ζωντανεύει, είναι ένα μαγικό θέαμα που συγκλονίζει! Από την αρχαιότητα εντάχτηκε σε θρησκευτικές τελετές. Αγγίζει βαθιά τα συναισθήματα σου! Είναι αφορμή για να πλησιάσεις και να εξωτερικεύσεις συναισθήματα.

Εντάξαμε την κούκλα σαν εργαλείο ενδυνάμωσης στις διαδικτυακές εκπαιδεύσεις που θα ακολουθήσουν και στην εφαρμογή σε παιδιά. Η κούκλα, ως είδωλο του ανθρώπου βοηθάει να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας, να τον μάθουμε καλύτερα και να μετακινήσουμε συμπεριφορές . Είναι θεατρική δράση αλλά και ταυτόχρονα βλέπεις τον χαρακτήρα που δρα. Μάλιστα για να την εμψυχώσεις καλά πρέπει να είσαι πλήρως συγκεντρωμένος να παρατηρείς και να ελέγχεις την κίνηση της σε λεπτομέρεια και παράλληλα να νοιώθεις το συναίσθημα της και να αναπνεύσεις μαζί με αυτή, δηλαδή πλήρη ταύτιση. Είσαι και ηθοποιός αλλά και θεατής. Επίσης μέσα από το παιχνίδι του αυτοσχεδιασμού, μας κάνει να εκφραστούμε υποσυνείδητα, μύχια συναισθήματα & βιώματα,  απωθημένους φόβους & εμπειρίες, να καταλάβουμε & να κρίνουμε συμπεριφορές, να ανοίξουμε συναισθηματικά, αυξάνει την αυτοαποτελεσματικότητα. Τέλος βοηθάει να μεταφέρεις μηνύματα μέσα από την θεατρική αφήγηση. 

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε στην εφαρμογή του έργου;

Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι το κομμάτι της οργάνωσης: να βρεις τον κατάλληλο υπεύθυνο σε κάθε τόπο, να του εξηγήσεις τις ανάγκες και να προσαρμοστείς στις εκάστοτε τεχνικές συνθήκες, που διαφέρουν πολύ από νησί σε νησί. Ο χρόνος είναι περιορισμένος και η προετοιμασία –ιδιαίτερα το στήσιμο των φώτων που είναι κρίσιμο για τη μαγική ατμόσφαιρα της παράστασης– γίνεται πιεσμένα. Εξίσου σημαντικό είναι να επικοινωνηθεί σωστά η εκδήλωση ώστε να κινητοποιηθεί το κοινό.

Όσοι τελικά συμμετέχουν, βιώνουν κάτι πολύ δυνατό: μια ουσιαστική επιμόρφωση γύρω από τη βία κατά των παιδιών, από επιστήμονα που διαθέτει βαθιά γνώση, μια εντυπωσιακή παράσταση και πληροφορίες για τις επερχόμενες εκπαιδεύσεις  και για το εργαλείο τις κούκλας. Η εμπειρία μου δείχνει ότι οι εκπαιδευτικοί που ήρθαν σε επαφή με το εργαλείο της θεατρικής κούκλας το απόλαυσαν πολύ και το βρήκαν εξαιρετικά δημιουργικό. Η κούκλα λειτουργεί όχι μόνο ως καινοτόμο μέσο πρόληψης και διαχείρισης της βίας, αλλά και ως ένα πολύτιμο εργαλείο γενικότερα για τη δουλειά τους στην τάξη.

Ποιο είναι το βασικό μήνυμα προς γονείς και εκπαιδευτικούς;

Το βασικό μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε σε γονείς και εκπαιδευτικούς είναι η σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης αντίδρασης. Να μπορούμε να αναγνωρίζουμε έγκαιρα τα πρώτα σημάδια βίας και να τα αντιμετωπίζουμε πριν εξελιχθούν σε σοβαρότερα περιστατικά. Παράλληλα, είναι κρίσιμο να ενδυναμώσουμε τα παιδιά ώστε να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να καυτηριάζουν αρνητικές συμπεριφορές και να μην αποδέχονται τη βία. Μέσα από τις εκδηλώσεις και τις εκπαιδεύσεις μας θέλουμε να δείξουμε ότι η συνεργασία όλων των φορέων, αλλά και η ενεργή συμμετοχή των παιδιών, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ασφαλέστερο και πιο υποστηρικτικό περιβάλλον για όλους.

Υπάρχει κάποια στιγμή ή εμπειρία κατά την υλοποίηση του STEP που σας έχει συγκινήσει ιδιαίτερα;

Στη Λήμνο, μετά από μια παράσταση, οι ερωτήσεις μαθητών της Α΄ Γυμνασίου έδειξαν πόσο σε βάθος παρακολούθησαν. Διψούν για πολιτισμό και ουσιαστική επαφή. Περιμένουμε με ανυπομονησία και τις στιγμές που θα ζήσουμε μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς των παιδιών με την κούκλα, οι οποίοι θα αναρτηθούν διαδικτυακά, ώστε τα ίδια τα παιδιά να μιλήσουν για τη βία.

Πώς μπορούν οι πολίτες και η τοπική κοινότητα να στηρίξουν ή να συμμετάσχουν στις δράσεις του προγράμματος;

Η τοπική κοινότητα μπορεί να στηρίξει τις δράσεις μας με την παρουσία και τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις, κυρίως από επαγγελματίες – κοινωνικούς λειτουργούς, ανθρώπους ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικούς, αλλά και φορείς από τις δικαστικές και αστυνομικές αρχές και κάποιους μαθητές γυμνασίου. Έτσι, η γνώση που θα αποκομίσουν θα φτάσει ξανά στα παιδιά, μέσα από τη δουλειά τους. Οι πολίτες να διαδώσουν τη πληροφορία για την εκδήλωση, κινητοποιώντας περισσότερους επαγγελματίες του χώρου.  Στο τέλος, μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς των ίδιων των παιδιών με την κούκλα, θα δοθεί ένα ηχηρό μήνυμα σε όλη την Ελλάδα, το οποίο αξίζει να προβληθεί από την τοπική κοινωνία.